Nieuwe review: melk en gezondheid

Melk(producten) staan wereldwijd in de voedingsaanbevelingen en zijn voor veel mensen een vast onderdeel van het voedingspatroon. Wetenschappers bekeken daarom bestaande onderzoeken over de melk- en zuivelconsumptie en verschillende gezondheidsuitkomsten, waaronder hart- en vaatgezondheid, botgezondheid en gewichtsbehoud.

Melk staat wereldwijd in de voedingsaanbevelingen en is onderdeel van een gezond en gevarieerd voedingspatroon. Zo leveren melk en zuivelproducten van nature een behoorlijke hoeveelheid voedingsstoffen die we dagelijks nodig hebben, waaronder eiwit en calcium. Aan de andere kant zetten sommige mensen vraagtekens bij de gezondheid van melk. Recent zijn er twee publicaties verschenen die epidemiologische studies en Randomized Controlled Trials die de relatie tussen melk en zuivelproducten en de gezondheid analyseerden (1-2). Dit zijn de reviews van Lamarche et al (2016) en Thorning et al (2016). In onderstaande alinea’s wordt ingegaan op deze reviews en in het bijzonder op de hart- en vaatgezondheid, botgezondheid en gewichtsbehoud.

Hart- en vaatgezondheid

Onderzoek laat zien dat er geen verband is tussen melk- en zuivelconsumptie en ongunstige uitkomsten in het kader van hart- en vaatgezondheid (1-2). Deze conclusie wordt getrokken in de reviews van Lamarche et al (2016) en Thorning et al (2016). In deze analyses wordt er een onderscheid gemaakt tussen verschillende klinische uitkomsten van hart- en vaatgezondheid: coronaire hartziekten, beroerte, diabetes type 2 en cardiovasculaire aandoeningen in totaal. In november 2016 is een review gepubliceerd die uitgebreid toelicht wat de wetenschappelijke stand van zaken is rondom de inname van verschillende zuivelproducten en de hart- en vaatgezondheid.

Achtergrond

Het verlagen van LDL-cholesterol concentraties en bloeddruk zijn de primaire behandelingen bij hart- en vaatproblemen. Uit onderzoek blijkt dat verzadigde vetzuren het LDL-cholesterol in het bloed doen stijgen in vergelijking met koolhydraten, enkelvoudige- en meervoudige onverzadigde vetzuren. Het algemene advies is daarom om verzadigde vetzuren te vervangen door meervoudig onverzadigde vetzuren. Echter mensen eten geen losse macronutriënten, maar voedingsmiddelen die elk een specifiek macro- en micro nutriëntenprofiel hebben. Dit kan een verklaring zijn waarom melk(producten) een neutraal effect hebben op de hart- en vaatgezondheid, anders dan verwacht op basis van de relatie tussen totaal verzadigd vet en LDL-cholesterol. Er is namelijk een onderscheid te maken tussen grotere en kleinere LDL-cholesteroldeeltjes, waarbij de kleinere deeltjes ongunstiger zijn dan de grotere deeltjes. De kleine LDL-cholesteroldeeltjes (small dense LDL particles, sdLDL-p) zijn rijk aan triglyceriden; ze hebben minder affiniteit met de LDL-receptor, binden meer aan de vaatwand en hebben een grotere oxidatiegevoeligheid dan de grotere deeltjes. Dit zijn eigenschappen die minder gunstig zijn voor het behouden van een gezond hart en bloedvatensysteem. Het lijkt er op dat sommige verzadigde vetzuren (met name C14 en C16) uit zuivel vooral een effect hebben op de grotere LDL-cholesterol deeltjes. Hiernaast zit er in melk, yoghurt, kwark en kaas ook eiwit, calcium en andere mineralen. Zo bevat melk van nature naast calcium ook de mineralen fosfor en kalium. Deze voedingsstoffen kunnen een tweede verklaring zijn waarom melk en zuivel een neutraal effect heeft op de hart- en vaatgezondheid. (1-2) Meer onderzoek is nodig om dit complexe verband te ontrafelen en de klinische relevantie te duiden.

Daarom adviseert Mozzafarian (2016) om in voedingsadvies meer nadruk te leggen op voedingsmiddelen en voedingspatronen en niet zozeer op losse nutriënten. Hij adviseert de focus te leggen op de kwaliteit van de vetten en niet zozeer op vetverlaging. Concreet betekent dit volgens Mozzafarian: eet minder bewerkt vlees, en minder voedingsmiddelen met relatief veel geraffineerde koolhydraten en zout. Adviseer wel yoghurt, fruit, groente, noten, peulvruchten, vis, volkorengraanproducten en plantaardige oliën. Eieren, gevogelte, melk en kaas passen ook in dit voedingspatroon. (3).

Botgezondheid

Eiwit, calcium, fosfor, magnesium, zink, vitamine K en D dragen bij aan de opbouw en het behoud van botmassa. Melk en zuivelproducten zijn binnen het gehele voedingspatroon van nature een belangrijke leverancier van deze voedingstoffen, met uitzondering van vitamine D bij niet verrijkte melkproducten en vitamine K2 dat niet in melk maar wel in gefermenteerde melk en zuivelproducten (vooral Gouda kaas) zit. Door deze nutriëntensamenstelling wordt er aangenomen dat melk en zuivelproducten binnen een gevarieerde voeding bijdragen aan de botgezondheid. In de twee reviews van Lamarche et al (2016) en Thorning et al (2016) wordt naar verschillende soorten onderzoek gerefereerd. Hierin is de eindconclusie dat melk en zuivelproducten een bijdrage leveren aan de botdichtheid en hiermee botgezondheid, met name tijdens de kinderjaren en de volwassen leeftijd. Meer cohort studies en gerandomiseerde studies zijn nodig om wetenschappelijke goede conclusies te trekken over het fractuurrisico.

Gewichtsbehoud

Melk(producten) zijn een goede bron van eiwit. Eiwit speelt een belangrijke rol bij gewichtsbehoud, waarschijnlijk door het hogere verzadigende effect van eiwit ten opzichte van koolhydraten en vetten. In Thorning et al (2016) worden een aantal studies genoemd die het effect van zuivelconsumptie op het gewicht bekeken. Bij kinderen is er geen associatie tussen zuivelinname en een hogere vetmassa, waarbij uit één meta-analyse blijkt dat het eten van zuivel bijdraagt aan het gewichtsbehoud. In energierestrictie studies (‘vermageringsdieet’) bij volwassenen is op de korte-termijn te zien dat zuivel en melkproducten binnen de voeding bijdragen aan een verbetering van de lichaamssamenstelling, de verhouding tussen vet- en vetvrije massa. In langere studies zonder energierestrictie heeft de consumptie van melk en zuivelproducten binnen de totale voeding een neutraal effect op het gewicht.

Onderzoeksvragen

Beide onderzoeken concluderen dat melk en zuivelproducten niet voor niets een plaats hebben binnen veel voedingsrichtlijnen wereldwijd. De consumptie van melk en zuivel draagt bij aan de inname van diverse voedingsstoffen die bijdragen aan de gezondheid. Toekomstig onderzoek moet beter uitwijzen wat de verschillen zijn tussen volle en magere zuivelproducten. In de meeste onderzoeken wordt onder volle zuivel, zowel volle melk (3-4% vet) als 48+ kaas (40-45% vet) verstaan en samen genomen. Het vetgehalte is echter behoorlijk verschillend. Om de gezondheidseffecten van melk beter te onderzoeken moeten de verschillende typen melk op basis van het vetgehalte met elkaar vergeleken worden. Ook gefermenteerde melk – bijvoorbeeld karnemelk – kan wellicht een ander effect geven.

Referenties

1. Lamarche, D., Givens, I.D., Soedamah-Muthu, S.S., Krauss, R.M., Jakobsen, M.U., Bischoff-Ferrari, H.A., Pan, A. en Després, JP. (2015). Review: does milk consumption contribute to cardiometabolic health and overall diet quality. Canadian Journal of Cardiology, 2016 (32); 1026 – 1032.
2. Thorning, T. K., Raben, A., Tholstrup, T., Soedamah-Mathu, S.S., Givens, I. en Astrup, A. (2016). Milk and dairy products: good or bad for human health? An assessment of the totality of scientific evidence. Food and nutrition research, 2016, 60: 32527.
3. Mozaffarian, D. (2016). Dietary and policy priorities for cardiovascular disease, diabetes, and obesity. DOI: 10.1161/CIRCULATIONAHA.115.018585